Ana Sayfa 1998-2012 Yeni Bir Dönemin Eşiğinde Azerbaycan

Yeni Bir Dönemin Eşiğinde Azerbaycan

BUGÜN

Azerbaycan’ın bugünkü siyasî yapılanmasına şöyle bir göz atarsak, siyasî yapının sağlam zeminler üzerine oturamadığını hemen fark edebiliriz. 1992 yılının haziran ayında yapılan ve Azerbaycan tarihinin belki de tek demokratik ve hilesiz seçim sonucu cumhurbaşkanı olan Ebülfez Elçibey’e yönelik darbe girişiminin ardından iktidar koltuğuna oturan Haydar Aliyev, 1993 yılından beri ülkenin kayıtsız ve şartsız tek hâkimidir. Önce, darbe girişimini hazırlayan ve uygulayan Rahim Gaziyev, Ali İkram Hümbetov, Suret Hüseyinov’u, ardından her zaman yanında olan Ruşen Cevadov ve Resul Guliyev’i ortadan kaldıran Haydar Aliyev, ülkenin tek adamı hâline gelmiştir. Tek adam olmasına rağmen, batılı ülkelerin dayatmasıyla, ülkede nisbî bir hürriyet ortamı sağlanmasına izin vererek, muhalif siyasî partilerin oluşmasına imkân tanımıştır. Bugün Azerbaycan siyasî arenasında kırk iki parti, siyaset yapmaya çalışmaktadır. Bu siyasî partilerden bir çoğu, tabelâ partisi durumundadır!

2000 Kasım ayında yapılan milletvekili seçimlerinde aldıkları oy ve çıkardıkları milletvekilliklerine göre, bu siyasî partileri şöyle sıralayabiliriz:

1. Yeni Azerbaycan Partisi – 101 Milletvekili – İktidar Partisi.

2. Azerbaycan Halk Cephesi Partisi – 6 Milletvekili – Ana Muhalefet Partisi.

3. Vatandaş Hemreyliği Partisi – 3 Milletvekili – Muhalefet Partisi.

4. Müsavat Partisi – 3 Milletvekili – Muhalefet Partisi.

5. Millî İstiklâl Partisi – 2 Milletvekili – Muhalefet Partisi.

6. Adalet ve Demokrasi Partisi – 2 Milletvekili – Muhalefet Partisi.

7. Demokrasi Partisi – 2 Milletvekili – Muhalefet Partisi.

8. Komünist Partisi – 2 Milletvekili – Muhalefet Partisi.

9. Anavatan Partisi – 2 Milletvekili – İktidar Yönlü.

10. Sosyal Demokrasi Partisi – 2 Milletvekili – Muhalefet Partisi.

Şimdi bunlardan ilk beşini irdeleyerek, Azerbaycan’da politikanın, siyasî yapılanmanın nasıl kaypak zeminde hareket ettiğini gösterebiliriz.

YENİ AZERBAYCAN PARTİSİ Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev’in bizzat kurduğu partidir. Ülkenin şu aşamada en büyük siyasî partisidir. Haydar Aliyev, partiyi kurduğu zaman, eski arkadaşları olan komünist parti artığı, muhafazakâr ve yaşlı kimseleri y önetime getirdi. Geçen yıla kadar partiyi bunlar getirdiler. Milletvekili seçimlerinden hemen sonra, tabiî ki Haydar Aliyev’in izni ile, oğlu İlham Aliyev vasıtasıyla partide gençleştirme operasyonu başlatıldı. Bu operasyon sonucunda yaşlı, eski komünistlerin hepsi parti yönetiminden uzaklaştırıldı. Yerine, Avrupa’da ve Türkiye’de tahsil yapmış gençler getirildi. İlk bakışta, normal bir değişim gibi görünen bu operasyon, aslında 2003 yılına yönelik bir hazırlığın ilk sinyalleriydi. Yapılan değişiklik, 2003 yılında yapılacak cumhurbaşkanlığı seçimlerinde oğlu İlham Aliyev’in adaylığı için gerekliydi. Çünkü eskiler, İlham Aliyev’e pek sıcak bakmıyorlardı. Böylece Yeni Azerbaycan Partisi tamamen İlham Aliyev’in kontrolü altına girdi. Tabiî ki, yeni oluşan ortam, her zaman iktidar olma gibi bir sendromu olan eski komünistleri de, güçlü gördükleri kişilerin yanında politika yapmaya zorladı. Haydar Aliyev’in kardeşi Celâl Aliyev ve Haydar Aliyev’in devlet kâtibi Ramiz Mehdiyev şu anda en güçlü isimler. İlham Aliyev’e karşı eski komünistler Celâl Aliyev ve Ramiz Mehdiyev etrafında iki grup oluşturdular. Böylece Yeni Azerbaycan Partisi, Haydar Aliyev’e bağlı, fakat birbiriyle mücadele eden üç gruba bölünmüş oldu.

Şimdilik bir kavga görünmüyorsa da, Haydar Aliyev’in görevinin sona ermesiyle çok büyük bir gürültünün kopacağını söylemek için kâhin olmak gerekmez.

Yeni Azerbaycan Partisi’ndeki bu durumu yakından takip edenlerin üzerinde ısrarla durdukları bir senaryo daha var. Diyorlar ki, Haydar Aliyev, oğlunun karşısında rakip bırakmaz. Tasfiye edileceklerin sırasında Ramiz Mehdiyev ve Celâl Aliyev var. Bekleyin ve görün, diyorlar.

AZERBAYCAN HALK CEPHESİ PARTİSİ

Rahmetli Ebülfez Elçibey’in kurduğu ve genel başkanlığını yaparken hakkın rahmetine kavuştuğu parti. Elçibey’in son döneminde, parti içinde başlayan kavga, kasım-2000 seçimlerinden önce bitti ve Ali Kerimov genel başkan oldu. Elçibey’in yardımcılarından Fazıl Gazenferoğlu, Mir Mahmut Fettayev ve Ali Mesimov partiden ayrıldılar. Bölünme olsa da parti seçimlerden ana muhalefet olarak çıktı. Şu anda mütecanis bir görünüm arz eden A.H.C.P’nin genel başkanı Ali Kerimov, Ebülfez Elçibey’in yanında yetişmiş, Türk dünyasının meselelerine vakıf, zeki, kültürlü, bilgili ve aydın bir genç… Azerbaycan parlâmentosunda 1993 yılından beri milletvekilliği yapan Ali Kerimov, Azerbaycan siyasî arenasını çok iyi tanımasına rağmen, çok genç oluşu ve bu yüzden tecrübe eksikliği onun en büyük hendikapı olarak önünde durmaktadır.

2003 seçimlerinin önemini çok iyi kavradığından, seçimlerden hemen sonra muhalif güçler ile birlikte hareket etme kararı almıştır. Ne yazık ki, ülkenin üçüncü büyük partisi olan Müsavat Partisi, bu birliğe girmemiş ve kendi ayrı bir birlik oluşturmaya çalışmıştır. Elbette bu durum, muhalefeti, iktidar karşısında güçsüz kılmıştır. Bu yüzden, A.H.C.P ve Müsavat Partisi arasındaki olumsuzluk giderilmeli ve birlik mutlaka sağlanmalıdır.

MÜSAVAT PARTİSİ

Azerbaycan’ın en eski siyasî partisidir. 1918 yılında Mehmet Emin Resulzade ve arkadaşları tarafından kurulmuş, 1920 yılında komünistler tarafından kapatılmıştır. 1992 yılında kurulan ve İsa Kamber Bey’in genel başkanlığını yaptığı Müsavat Partisi, 2000 kasım seçimlerine çok büyük engellemelere rağmen, son dakikada katılmış ve seçimlerden ülkenin üçüncü büyük partisi olarak çıkmıştır. Genel Başkan İsa Kamber Bey, Ebülfez Elçibey’in en yakın çalışma arkadaşlarından biriydi. Elçibey geleneği içinde yetişmiş, olgun, seviyeli, zeki, kültürlü, bilgi ve de çok tecrübelidir. A.H.C.P. ile aralarındaki meseleleri 2003’e kadar çözeceğini ve seçimlere tek aday ile gidilmesini sağlayacağına inanıyorum.

Her iki partinin siyasî görüşü rahmetli Elçibey çizgisindedir. Türkiye’ye çok sıcak ve yakındırlar.

Bugün durum tam bir belirsizliği simgelemektedir. Politikada iki yıl gibi uzun bir zamanın ne getirip ne götüreceğini şimdiden söylemek imkânsızdır. Çünkü politikada değil iki yıl, iki saatte bile çok şeyler değişebilir. Bu belirsizlik ortamı bile bize bazı tahminlerde bulunma imkânı veriyor. İktidarın 2003 seçimlerindeki adayı kesin olarak bellidir: Haydar Aliyev’in oğlu İlham Aliyev. İkinci bir aday çıkar mı? Şartlar böyle devam ederse, çıkar. Celâl Aliyev veya Ramiz Mehdiyev.

Muhalefetin de iki başkan adayı çıkaracağı, (biraz şüpheli de olsa) görünüyor: Ali Kerimov ve İsa Kamber. Bugünkü tablo bu…

YARIN

Yukarıda verdiğimiz tablo değişebilir mi? Şüphesiz değişebilir. Bilhâssa iktidar kanadında tablonun değişme ihtimali yüksek… Bazı kişilerin, “Haydar Aliyev oğlunun karşısında rakip bırakmaz”. şeklindeki senaryolarının, uygulanma ihtimali çok yüksek görünüyor. Eğer, uygulama gerçekleşirse, İlham Aliyev iktidarın tek adayı olarak seçimlere katılabilir.

Muhalefette durum biraz daha farklı… Tasfiye söz konusu olamaz. Çünkü farklı partiler var. Bu durumda bir anlaşma zemini bulunabilir mi? Elbette bulunabilir. Meselâ; iki liderden biri cumhurbaşkanı, diğeri millet meclisi başkanı olabilir. Ama burada da meclis aritmetiği devreye giriyor. Bu mecliste Yeni Azerbaycan Partisi çoğunlukta. Yani iktidar kanadı. Bu meclis, cumhurbaşkanlığı seçimlerinden iki yıl sonra değişecek. Bu durumda meclis başkanlığı işi zor. Ama yine de bir uzlaşma zemini bulunabilir. Bulunmazsa ne olur? İlham Aliyev cumhurbaşkanı olur. Bu yüzden muhalefetin birleşmesi ve bütünleşmesi şart gibi görünüyor.

2003 seçimleri sadece Azerbaycan için önemli değil. Dışarıdan seçimlerle çok yakından ilgilenen ülkeler var. Başta Türkiye olmak üzere, Rusya, İran, ABD, Ermenistan ve Gürcistan. Bilhassa ilk üçü, seçimlere büyük önem veriyorlar. Elbette bu ülkelerin de seçimlerde etkisi olacak. Ekonomik, siyasî, sosyal alanlarda kim daha fazla güç sarf eder, kim daha fazla çalışırsa onun istediğinin cumhurbaşkanı olma ihtimali diğerlerinden daha yüksek olur. Yazımızın konusu olmadığından, neden, niçin yapılmalıdır? Nasıl yapmalılar? gibi sorulara cevap aramadan, kaba hatları ile 2003 seçimlerinin dış ülkeleri de ilgilendirdiğini belirtmeye çalıştık.

2003, Azerbaycan’ın dolayısıyla birkaç dış ülkenin de kader yılı olacaktır. Biz iki yıl kala, kısa bir değerlendirme yaptık. Yalnız, Rusya tarafından desteklenen eski cumhurbaşkanı Ayaz Muttalibov ile, Haydar Aliyev’in eski meclis başkanı Resul Guliyev’i göz ardı etmemek gerektiğine inanıyorum. Bilhassa Resul Guliyev, elindeki büyük paralarla, bugün bile Azerbaycan siyasî arenasında, dışarıda yaşamasına rağmen temsil edilmekte, siyasî partinin sürgündeki başkanı durumundadır (Demokrasi Partisi).

 

Orkun'dan Seçmeler