17 Mart 1941: Türkçülük akımının önde gelen isimlerinden Hüseyinzâde Ali Turan Ankara’da vefat etti. Doğumu: Azerbaycan’da Salyan şehri, 1864.
Tiflis Müslüman Mektebi hocalarından Molla Hüseyin’in oğludur. İlkokulu, babasının görevli bulunduğu okulda tamamladıktan sonra Rus Jimnazı’nı ve Petersburg Üniversitesi Fizik-Matematik Fakültesi’ni bitirdi. İstanbul’da Askerî Tıp Fakültesi’ni bitirerek doktor oldu. Çalışma hayatına tabip yüzbaşı olarak başladı. Haydarpaşa Hastahânesi’nde ihtisasını yaptıktan sonra 1897 Osmanlı-Yunan Savaşı’na katıldı. 1900 yılında Tıp Fakültesi’nde deri hastalıkları müderris muavini olarak dersler verdi. İttihat ve Terakki Partisi ile ilişkisi anlaşılınca 1903 yılında Kafkasya’ya kaçt ı. O dönemde, Bakû’de iki arkadaşı ile birlikte Hayat Gazetesi’ni çıkardı ve başyazarlığını yaptı. Aynı zamanda Füyuzat Dergisi’nin yöneticisi ve yazarı idi. Bu dergi ve gazete, Türk dili ile yayın yapıyor ve Türklük-Türkçülük konularına ağırlıklı olarak yer veriyordu. Hüseyinzâde Ali Turan, bu yayın organlarındaki yazılarında İslâmlaşmak ve Avrupalılaşmak ilkelerini savunuyor, ayrıca Rusça yayınlanan Kaspi Gazetesi’nde başyazıları yayınlanıyordu. Mısır’da yayınlanan Türk Gazetesi’ne de yazılar gönderdi. Füyuzat’ın kapanmasından sonra İrşad, Terakki ve Hakikat gazetelerinde yazdı. Meşrutiyet’in ilânından sonra, 1908’de İstanbul’a döndü. Tıp Fakültesi’nde Deri Hastalıkları Klinik Şefi oldu. İttihat ve Terakki Cemiyeti üst yönetiminde görev aldı. Birinci Dünya Savaşı sırasında oluşturulan Turan Heyeti’nin üyesi olarak Avrupa’ya yapılan gezilere katıldı. Bu arada gittiği Azerbaycan’da bağımsız bir devletin kurulması çalışmalarına katkılarda bulundu. 1926 yılında İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi profesörlüğüne tâyin edildi ve buradaki görevini üniversite reformunun yapıldığı 1933’e kadar sürdürdü.
Türkçülük akımının öncülerinden biri olan Hüseyin Ali Bey, 1911’de Türk Yurdu ve Türk Ocağı gibi derneklerin kuruluşuna katıldı. 1913, 1918, 1920 ve 1924 kurultayların da Türk Ocağı’nın Hars Heyetlerine seçildi. Verdiği konferanslarla Ocak çalışmalarına katkılarda bulundu. Türk Dergisi’nde ‘H.zade’ imzalı bir yazısı yayınlandı. Türk Ocağı yayını olan Halka Doğru Dergisi’nin yazarlarındandı. İyi resim yapan, keman çalan, şiir yazan, Rusça, İngilizce, Fransızca Almanca, Lâtince, Grekçe, Arapça ve Farsça bilen ve iyi bir dil uzmanı olan Hüseyinzâde Ali Turan’ın, yayınladığı veya yazarı bulunduğu gazete ve dergilerde çıkan düşünce, siyaset ve meslek alanlarındaki yazıları yanında Adam Smith, Schiller, Goethe ve Chehow’dan yapılmış tercümeleri vardır. Şiirlerini, Güzellik ve Işık adı altında topladı. Abdi Gılaf ve Mahfaza (1906) ile Garbın İki Destanında Türk (1926) ve Siyaset-i Fırsat adlı kitapları bulunduğu biliniyor. Ayrıca meslekî eserleri var. Kemal Cenap (Berksoy) ile de Ansiklopedik Tıp Lügati isimli sözlüğü hazırladı.